Lịch sử nước mắm truyền thống của Việt Nam được ghi nhận đã có hàng ngàn năm, từ những ngày độc lập tự chủ khởi đầu của dân tộc, gắn liền với những làng chài ven biển, cùng sự hình thành và phát triển của thương cảng quốc tế đầu tiên ở nước ta, đó chính là thương cảng quốc tế Vân Đồn.

Thương cảng Vân Đồn bắt đầu được hình thành từ năm 1149, thời vua Lý Anh Tông và phát triển cực thịnh ở thời nhà Trần với sự mở rộng buôn bán, giao thương với nhiều nước trong khu vực như Nhật Bản, Mông Cổ, Philippines, thậm chí là cả với nhiều nước châu âu bên kia lục địa.

Nước mắm trong giai đoạn này là 1 trong 6 loại thổ sản phải nạp thuế, thậm chí còn bị các vị hoàng đế phương bắc bắt cống nạp, để tạo thế khó chèn ép nước ta, chính vì thế nước mắm đã trở thành 1 sản phẩm rất được coi trọng.